Este é un dos 1000 artigos que toda Wikipedia debería ter

África

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Saltar ata a navegación Saltar á procura

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: África (homónimos).
África
Africa (orthographic projection).svg
Área30.370.000km2
Poboación1.225.080.510 (2016)
Densidade poboacional36,4 h. km2
XentilicioAfricano/a
Países
Dependencias
Estados non recoñecidos
linguas
 1250–3000 linguas nativas
Fusos horariosUTC-1
UTC+4
Cidades máis grandes

África (Gl-África.ogg pronunciación (axuda · info)) é o segundo continente en poboación e extensión, despois de Asia. A súa área é de 30.249.096 km²,[1] incluíndo as illas adxacentes, o que representa o 20% da superficie da Terra.[2] Con 1 200 millóns de persoas no ano 2016, representa o 16% da poboación mundial. Limita ao norte co mar Mediterráneo, ao oeste co océano Atlántico, ao sur coa conxunción dos océanos Atlántico e Índico e ao leste co mar Vermello e o océano Índico. O continente inclúe a illa de Madagascar e varios arquipélagos. Conta con 54 estados soberanos plenamente recoñecidos, nove territorios e dous estados independentes de facto non recoñecidos ou con recoñecemento limitado. A maioría do continente e dos seus países atópanse no hemisferio norte, mais cunha parte substancial no hemisferio sur.[3]

A poboación media de África é a máis nova de entre tódolos continentes;[4][5] cunha media de idade no 2012 de 19,7 anos, mentres que no resto do mundo a media era de 30,4.[6]Alxeria é o país africano máis grande en superficie, e Nixeria o que conta coa maior poboación. África, particularmente a zona central leste, está considerada a orixe da humanidade e da árbore Hominidae (homínidos) segundo unha das hipóteses científicas da evolución humana (a da "arca de Noé"), pola descuberta alí dos restos máis antigos dos antecesores humanos, datados darredor duns sete millóns de anos, como poden ser Sahelanthropus tchadensis, Australopithecus africanus, A. afarensis, Homo erectus, H. habilis ou H. ergaster; e o Homo sapiens atopado en Etiopía duns 200.000 anos.[7] África é atravesada polo ecuador e conta con numerosas áreas climáticas, sendo o único continente en ter climas temperados nas súas zonas norte e ur.[8]

Africa alberga unha gran diversidade étnica, cultural e lingüística. A finais do século XIX, os países europeos colonizaron case toda África; a maioría dos actuais estados de África xurdiron dun proceso de descolonización durante o século XX. As nacións africanas cooperan a través da Unión Africana, cuxa sede está en Adís Abeba.

Etimoloxía[editar | editar a fonte]

Estatua representando a África no Palazzo Ferreria, na Valeta, Malta.

Afri foi o nome en latín empregado para referirse ós habitantes do norte de África e oeste do río Nilo, e no seu senso máis amplo referíase a tódalas terras ó sur do mar Mediterráneo (Antiga Libia).[9][10] É posible que o nome teña a súa orixe nunha antiga tribo libia, devanceiros dos modernos bérberes. O nome tamén foi conectado a miúdo co termo fenicio ʿafar que quere dicir "po",[11] mais unha hipótese de 1981[12] afirmou que provén do termo bérber ifri (plural ifran) que quere dicir "cova", en referencia ós habitantes das covas.[13] A mesma palabra[13] pode atoparse no nome dos Banu Ifran de Alxeria e Tripolitania, unha tribo bérber orixinaria de Yafran (tamén coñecida como Ifrane) no noroeste de Libia.[14]

Baixo o romano, Cartago converteuse na capital da provincia daquela chamada Africa Proconsularis, despois da derrota dos cartaxineses na terceira guerra púnica en -146, que tamén incluía a parte costeira da moderna Libia.[15] O sufixo latino -ica pode ser usado para denotar unha terra (como por exemplo, en Celtica de Celtae, usado por Xulio César). A posterior rexión musulmá de Ifriqiya, despois da conquista do Exarchatus Africae polo Imperio Bizantino, tamén preservou a forma no seu nome.

De acordo cos romanos, Africa limita ó oeste de Exipto, mentres que "Asia" era usado para referirse a Anatolia e as terras do leste. Unha liña definitoria foi trazada entre os dous continente polo xeógrafo Tolomeo (85–165), indicando Alexandría no primeiro meridiano e convertendo o istmo de Suez e o mar Vermello como a fronteira entre Asia e África. Conforme os europeos ían entendendo a extensión real do continente, a idea de "África" expandiuse tamén.

Outras hipóteses etimolóxicas sobre a orixe antiga do nome de "África" son:

  • O historiador xudeu do século I Flavio Xosefo (Ant. 1.15) asegurou que o nome procede de Efer, neto de Abraham segundo a Xénese 25:4, cuxos descendentes invadiron Libia.
  • Isidoro de Seville, na súa Etymologiae XIV.5.2. do século VII suxire que "África provén do latín aprica, que significa "solleiro".
  • Massey, en 1881, declarou que África deriva do exipcio af-rui-ka, que significa "xirar cara a abertura de Ka." O Ka é o dobre enerxético de cada persoa e a "apertura de Ka" refírese a unha matriz ou lugar de nacemento. África sería, para os exipcios, "o lugar de nacemento".[16]
  • Michèle Fruyt en 1976 propuxo[17] un vínculo coa palabra latina africus "vento sur", que podería ter orixe umbria e referirse ó "vento chuvioso".
  • Robert R. Stieglitz da Universidade Rutgers en 1984 propuxo: "O nome África, derivou do latín *Aphir-ic-a, un conato do hebreo Ofir."[18]
  • Ibn Khallikan e outros historiadores dixeron que o nome de África provén do rei himyarita chamado Afrikin ibn Kais ibn Saifi tamén chamado "Afrikus fillo de Abrahah", quen someteu Ifriqiya.[19][20][21]

Xeoloxía e xeografía[editar | editar a fonte]

Artigo principal: Xeografía de África.
Imaxe satélite de África. O deserto do Sáhara no norte pode verse con claridade.
Unha imaxe satélite de Africa (centro) con América do Norte (esquerda) e Eurasia (dereita), a escala.

Separado de Europa polo mar Mediterráneo, e unida á Asia polo Istmo de Suez (atravesado polo canal de Suez), con 163 k de ancho.[22] Ten o mar Vermello ó nordeste, o océano Índico ó leste e sur, e o océano Atlántico ó oeste e sur. Xeopoliticamente, a península do Sinaí de Exipto que se atopa ó leste do canal de Suez, é a miúdo considerada unha parte de África.[23]

A liña costeira ten 26.000 km de lonxitude, e a ausencia de grandes accidentes xeográficos costeiros evidénciase polo feito de que Europa, que ten unha superficie de 10.400.000 km2, ou un terzo da superficie de África, ten unha costa de 32.000 km.[24] Dende o punto máis setentrional, Ras ben Sakka en Tunisia (37°21' N), até o máis meridional, Cabo Agullas en Suráfrica (34°51'15" S), hai unha distancia de arredor de 8.000 km.[25] O punto máis occidental é Cabo Verde 17°33'22" W, mentres que o máis oriental é Ras Hafun (Somalia) 51°27'52" E, habendo entre eles unha distancia de 7400 km.[24]

O meirande país de África é Alxeria, e o máis pequeno é as Seychelles, un arquipélago da costa leste.[26] A nación continental máis pequena é Gambia.

Placa africana[editar | editar a fonte]

Placa africana.
Artigo principal: Placa africana.

A placa africana é a maior placa tectónica que atravesa o ecuador así como o primeiro meridiano. Abrangue a maioría do continente de África, así como a cortiza oceánica que se atopa entre o continente e varias cristas oceánicas circundantes. Entre hai 60 e 10 millóns de anos, a placa somalí comezou a separarse da placa africana xunto co rift de África Oriental.[27] Debido a que o continente africano está formado pola placa africana e a placa somalí, algúns estudosos refírense á primeira como a placa nubia para distinguila do continente como un todo.[28]

Xeolóxicamente, África inclúe a península de Arabia. Os montes Zagros de Irán e Anatolia, en Turquía, marcan onde a placa africana colide con Eurasia. A rexión afrotropical e o deserto saharo-arábigo polo norte unen o continente bioxeograficamente, e a familia lingüística afroasiática une a zona norte lingüisticamente.

Clima[editar | editar a fonte]

Artigo principal: Clima de África.
Mapa de África coas clasficacións climatolóxicas de Köppen.[29]

O clima de África varía dende o tropical ó subártico nos seus picos máis elevados. A súa metade setentrional é principalmente desértico ou árido, mentres que o central e a área meridional contén chairas de sabana e densas zonas de xungla (selva chuviosa). Entre ámbalas dúas rexións, hai zonas de transición onde dominan os patróns de vexetación de sahel e estepa. Africa é o continente máis quente da Terra, e o 60% da superficie está composto de terras áridas e desertos.[30] O rexistro da temperatura máis alta xamais rexistrada, en Libia en 1922 (58 °C), foi desacreditado en 2013.[31][32]

Fauna[editar | editar a fonte]

Artigo principal: Fauna de África.
Sabana na zona de conservación de Ngorongoro, Tanzania.

África posúe quizais a combinación máis grande do mundo de densidade e "rango de liberdade" de vida silvestre, con poboacións salvaxes de grandes carnívoros (como leóns, hienas e guepardos) e herbívoros (como búfalos, elefantes, camelos e xirafas) que vagan libremente en chairas non privadas e abertas. É fogar de gran variedade de animais da "xungla", incluíndo cobras, primates e animais acuáticos como crocodilos, hipopótamos e anfibios. Ademais, África ten o maior número de especies de megafauna, xa que foi menos afectado pola extinción de megafauna do Plistoceno.

Ecoloxía e biodiversidade[editar | editar a fonte]

Praia tropical en Trou-aux-Biches, Mauricio.

África conta con 3 000 áreas protexidas, con 198 áreas mariñas protexidas, 50 reservas da biosfera e 80 reservas de zonas húmidas. A destrución do hábitat, o crecemento da poboación humana e a caza furtiva están a reducir a diversidade biolóxica de África e a terra arable. A invasión humana, os disturbios civís e a introdución de especies non autóctonas tamén ameazan a biodiversidade en África. Isto agravouse por problemas administrativos, persoal non axeitado e problemas de financiamento.[30]

A deforestación está a afectar a África o dobre que a media mundial, segundo o Programa das Nacións Unidas para o Ambiente (UNEP).[33] De acordo co Centro de Estudos Africanos da Universidade de Pennsylvania, o 31% dos pasteiros e o 19% das selvas e terreos forestais están clasificados como degradados, e África está perdendo catro millóns de hectáreas de bosque cada ano, que é o dobre do índice de deforestación no resto do mundo.[30] Algunhas fontes sinalan que o 90% dos bosques virxes orixinarios de África Occidental foron destruídos.[34] Arredor do 90% dos bosques orixinarios de Madagascar foron destruídos dende a chegada do ser humano hai 2000 anos.[35] Un 65% do solo agrícola africano sufre de degradación.[36]

Economía[editar | editar a fonte]

Mapa de África indicando o índice de desenvolvemento humano (2004).

África é o continente máis pobre do mundo, onde están os dous terzos de portadores do virus VIH da Terra, cheo de conflitos armados tribais, con epidemias e terroríficas miserias que causan o subdesenvolvemento dos países africanos. Poucos estados conseguiron ter relativa estabilidade, como Suráfrica.

Despois, na súa condición de ex colonia, a maiorías dos países africanos manteñen relacións particulares co resto do mundo, e en particular coa UE; mais existe unha entidade chamada Unión Africana, unión parella á europea, da que forman parte tódolos estados do continente agás Marrocos.

Política[editar | editar a fonte]

Na África rexístranse moitos conflitos de carácter político, como o da costa do Marfil e o do Sudán, e tamén moitas situación irregulares, como en Angola, mais pódese dicir que a maiorías dos países teñen gobernos democráticos electos. As únicas excepcións son a de Somalia, que nin sequera posúe un estado organizado.

Outro problema co que conta a política africana son os numerosos fraudes nas eleccións, coñecidos tanto internamente como pola comunidade internacional. Por outro lado, aínda subsisten situacións nas que o presidente ou o partido gobernamental están no poder durante decenas de anos, como son os casos da Líbia e do Cimbabue.

En xeral, os gobernos africanos son repúblicas presidencialistas, agás de tres monarquías existentes no continente: Lesoto, Marrocos e Suacilandia.

Divisións políticas[editar | editar a fonte]

División política da África.

África está repartida en 53 países independentes, 17 dependencias e con territorios non recoñecidos. A lista dos países de África atópase no final da páxina, mais, a parte deses estados existen territorios especiais no continente.

Territorios de países non africanos[editar | editar a fonte]

Territorios non recoñecidos[editar | editar a fonte]

Subdivisións de África[editar | editar a fonte]

Vexa tamén: Rexións de África

As rexións de África e os países que as compoñen segundo os puntos cardinais son:

Outras divisións[editar | editar a fonte]

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ África na "Enciclopedia Galega Universal"
  2. ↑ Sayre, April Pulley (1999), Africa, Twenty-First Century Books. ISBN 0-7613-1367-2.
  3. ↑ Visual Geography. "Africa. General info". Arquivado dende o orixinal o 24 de abril de 2011. Consultado o 19 de setembro de 2009. 
  4. ↑ Swanson, Ana (17 de agosto de 2015). "5 ways the world will look dramatically different in 2100". www.washingtonpost.com. 
  5. ↑ Harry, Njideka U. (11 de setembro de 2013). "African Youth, Innovation and the Changing Society". Huffington Post. 
  6. ↑ Abdoulie Janneh (abril de 2012). United Nations Economic Commission for Africa, ed. "item,4 of the provisional agenda – General debate on national experience in population matters: adolescents and youth" (PDF). Consultado o 15 de decembro de 2015. 
  7. ↑ "Homo sapiens: University of Utah News Release: Feb. 16, 2005". Arquivado dende o orixinal o 24 de outubro de 2007. Consultado o 19 de setembro de 2009. 
  8. ↑ Visual Geography. "Africa. General info". Arquivado dende o orixinal o 24 de abril de 2014. Consultado o 24 de novembro de 2007. 
  9. ↑ Georges, Karl Ernst (1913–1918). "Afri". En Georges, Heinrich. Ausführliches lateinisch-deutsches Handwörterbuch (en alemán) (8th ed.). Hannover. Arquivado dende o orixinal o 16 de xaneiro de 2016. Consultado o 20 de setembor de 2015. 
  10. ↑ Lewis, Charlton T.; Short, Charles (1879). "Afer". A Latin Dictionary. Oxford: Clarendon Press. Consultado o 20 de setembro de 2015. 
  11. ↑ Venter & Neuland, NEPAD and the African Renaissance (2005), p. 16
  12. ↑ Names of countries Arquivado 27 de xuño de 2019 en Wayback Machine., Decret and Fantar, 1981
  13. ↑ 13,013,1 Geo. Babington Michell, "The Berbers", Journal of the Royal African Society, Vol. 2, No. 6 (xaneiro de 1903), pp. 161–94.
  14. ↑ Edward Lipinski, Itineraria Phoenicia, Peeters Publishers, 2004, p. 200. ISBN 90-429-1344-4
  15. ↑ "Consultos.com etymology". 
  16. ↑ "Nile Genesis: the opus of Gerald Massey". Gerald-massey.org.uk. 29 de outubro de 1907. Arquivado dende o orixinal o 30 de xaneiro de 2010. Consultado o 18 de maio de 2010. 
  17. ↑ en Revue de Philologie 50, 1976: pp. 221–38.
  18. ↑ "Long-Distance Seafaring in the Ancient Near East." Robert R. Stieglitz. The Biblical Archaeologist, Vol. 47, No. 3 (setembro de 1984)
  19. ↑ Hallikan, 'Abu-l-'Abbas Sams-al-din 'Ahmad ibn Muhammad Ibn (1842). Kitab Wafayat Ala'yan. Ibn Khallikan's Biographical Dictionary Transl. by (Guillaume) B(aro)n Mac-Guckin de Slane (en ingés). Benjamin Duprat. 
  20. ↑ al-Andalusi, Sa'id (2010). Science in the Medieval World (en inglés). University of Texas Press. ISBN 9780292792319. 
  21. ↑ Upton, Roger D. (1881). Travels in the Arabian Desert: With Special Reference to the Arabian Horse and Its Pedigree (en inglés). C.K. Paul & Company. 
  22. ↑ Drysdale, Alasdair and Gerald H. Blake. (1985) The Middle East and North Africa, Oxford University Press US. ISBN 0-19-503538-0
  23. ↑ "Atlas – Xpeditions". National Geographic Society. 2003. Arquivado dende o orixinal o 3 de marzo de 2009. Consultado o 1 de marzo de 2009. 
  24. ↑ 24,024,1 (1998) Merriam-Webster's Geographical Dictionary (Index), Merriam-Webster, pp. 10–11. ISBN 0-87779-546-0
  25. ↑ Lewin, Evans. (1924) Africa, Clarendon press
  26. ↑ Hoare, Ben. (2002) The Kingfisher A–Z Encyclopedia, Kingfisher Publications. p. 11. ISBN 0-7534-5569-2
  27. ↑ "Somali Plate". Ashten Sawitsky. Consultado o 30 de xuño de 2015. 
  28. ↑ Chu, D.; Gordon, R.G. (1999). "Evidence for motion between Nubia and Somalia along the Southwest Indian ridge". Nature 398 (6722): 64–67. Bibcode:1999Natur.398...64C. doi:10.1038/18014. Consultado o 20 de xuño de 2015. 
  29. ↑ Wood, Eric F.; Berg, Alexis; Vergopolan, Noemi; McVicar, Tim R.; Zimmermann, Niklaus E.; Beck, Hylke E. (30 de outubro de 2018). "Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution". Scientific Data (en inglés). p. 180214. doi:10.1038/sdata.2018.214. 
  30. ↑ 30,030,130,2 "Africa: Environmental Atlas, 06/17/08." Arquivado 2012-01-05 en Wayback Machine. African Studies Center, University of Pennsylvania. Consultado en xuño de 2011.
  31. ↑ El Fadli, KI; et al. (setembro de 2012). "World Meteorological Organization Assessment of the Purported World Record 58°C Temperature Extreme at El Azizia, Libya (13 September 1922)". Bulletin of the American Meteorological Society 94 (2): 199. Bibcode:2013BAMS...94..199E. doi:10.1175/BAMS-D-12-00093.1.  (Os 57,8 °C), declarados en Al 'Aziziyah, Libia, o 13 de setembro de 1922, foron oficialmente invalidados pola Organización Meteorolóxica Mundial.)
  32. ↑ "World Meteorological Organization World Weather / Climate Extremes Archive". Arquivado dende o orixinal o 4 de xaneiro de 2013. Consultado o 10 de xaneiro de 2013. 
  33. ↑ Deforestation reaches worrying level – UN Arquivado 2008-12-06 en Wayback Machine.. AfricaNews. 11 de xuño de 2008
  34. ↑ Forests and deforestation in Africa – the wasting of an immense resource Arquivado May 20, 2009, en Wayback Machine.. afrol News
  35. ↑ WildWorld Ecoregion Profile (ed.). ""Madagascar subhumid forests"". National Geographic Society. Arquivado dende o orixinal o 6 de marzo de 2019. 
  36. ↑ "Nature laid waste: The destruction of Africa", The Independent, 11 de xuño de 2008.

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

  • Asante, Molefi (2007). The History of Africa. USA: Routledge. ISBN 978-0-415-77139-9. 
  • Clark, J. Desmond (1970). The Prehistory of Africa. Londres: Thames and Hudson. ISBN 978-0-500-02069-2. 
  • Crowder, Michael (1978). The Story of Nigeria. Londres: Faber. ISBN 978-0-571-04947-9. 
  • Davidson, Basil (1966). The African Past: Chronicles from Antiquity to Modern Times. Harmondsworth: Penguin. OCLC 2016817. 
  • Gordon, April A.; Donald L. Gordon (1996). Understanding Contemporary Africa. Boulder: Lynne Rienner Publishers. ISBN 978-1-55587-547-3. 
  • Khapoya, Vincent B. (1998). The African experience: an introduction. Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall. ISBN 978-0-13-745852-3. 
  • Moore, Clark D., and Ann Dunbar (1968). Africa Yesterday and Today, in series, The George School Readings on Developing Lands. Nova York: Praeger Publishers.
  • Naipaul, V.S.. The Masque of Africa: Glimpses of African Belief. Picador, 2010. ISBN 978-0-330-47205-0
  • Tausch, Arno (16 de xullo de 2018). "Africa on the Maps of Global Values: Comparative Analyses, Based on Recent World Values Survey Data". SSRN Electronic Journal. SSRN 3214715. doi:10.2139/ssrn.3214715. 
  • Wade, Lizzie (2015). "Drones and satellites spot lost civilizations in unlikely places". Science. doi:10.1126/science.aaa7864. 

Outros artigos[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]

Países
Países con parte africana
Outros territorios
Control de autoridades
Identificadores
Traído desde "https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=África&oldid=5225199"